จากหนังสือ แม่เลี้ยงเดี่ยวในวรรคดีไทย ของ รศ.ยุพร แสงทักษิณ ที่ได้วิเคราะห์ลักษณะตัวละครเอกจากเรื่อง ขุนช้าง ขุนแผน โดยมุ่งประเด็นไปที่การเลี้ยงดูของแม่เลี้ยงเดี่ยว ที่สามีตายตั้งแต่ลูกยังเล็ก

ขุนช้าง เป็นตัวละครที่โดดเด่น และมีลักษณะนิสัยที่เรียกได้ว่า เป็นผลผลิตจากการเลี้ยงดูอย่างเด่นชัดมาก ขุนช้างเติบโตมาแบบสุขสบายกาย มีเงินทองใช้มากมาย บ่าวไพร่ดูแลมาก็จริง แต่แม่ก็คือ นางเทพทอง เป็นแม่ที่รังเกียจลูก ด่าลูกตั้งแต่เกิด เนื่องจากลักษณะภายนอก คือ หัวล้าน หน้าตาอัปลักษณ์ ผิวดำ นางเทพทองรังเกียจลูกขนาดไหนลองมาดูกันค่ะ

นางเทพทองเหลียวหน้าคว้าลูกชาย         พลิกคว่ำพลิกหงายอยู่ตัวสั่น

ทุดลูกบัดสีเหมือนผีปั้น                           หัวล้านในครรภ์ดังวงเดือน

เสียแรงอุ้มทองประคองมา                       ชกโคตรแม่ไอ้หมาขี้เรื้อนเปื้อน

เลี้ยงมันไว้ไยอายเพื่อนเรือน                    หัวเหมือนโคตรข้างไหนให้เกิดมา

ขุนช้างจึงเติบโตมาแบบเด็กที่ขาดความรัก ความอบอุ่น เพราะขนาดแม่ยังไม่เห็นคุณค่าในตัวลูก ด่าว่าปมด้อยลูกทุกครั้งที่มีโอกาส ด่าแช่งลูก แม้กระทั่งตอนที่ขุนช้างบอกแม่ว่าให้ไปขอนางพิมพิลาไลยให้ก็ด่าลูกว่า

ไม่คิดเจียมตัวอ้ายหัวพรุน                        รูปเป็นกระชุนุ่นน่ารักใคร่

กูไม่เห็นใครเขาจะชอบใจ                        นางพิมพิลาไลยเขาโสภา

อกเอวอ้อนแอ้นแม้นกินนร                       ฤาจะมาสมจรกับหมูหมา

ในเมื่อขุนช้างเติบโตมาในสภาพแบบนี้ จึงมีความรู้สึกไม่ดีกับตัวเอง เพราะแม่เป็นคนสำคัญที่สุดในชีวิตลูก ยังด่าลูกได้ทุกวัน ขุนช้างจึงขาดความเชื่อมั่น เพราะตัวเองไม่ได้รับความรัก จึงทุ่มเทความรักให้กับนางวันทองจนหมด แต่ในขณะเดียวกันก็มีจิตใจอำมหิต เพราะคิดจะฆ่าพลายงามได้ (ลูกพลายแก้วกับนางพิม แต่ขุนช้างเลี้ยงมาตั้งแต่เกิด)

พิมพิลาไลย หรือ วันทอง นางเอกของเรื่อง เป็นหญิงที่สวยมาก หลังจากที่พ่อตายนางศรีประจันก็เลี้ยงนางพิมมา ด้วยตัวเอง สั่งสอนตามหลักกุลสตรี สุขสบายพอสมควรไม่ยากจน แม่สั่งสอนคุณสมบัติแม่บ้านแม่เรือนที่โดดเด่นมาก คือ งานเย็บปักถักร้อย แต่ในอีกมิติหนึ่ง นางศรีประจันเป็นคนที่ใจโลเล มีความโลภในเงินทองพอสมควร แล้วก็ปากจัด ซึ่งนางพิมพิลาไลยก็ซึมซับมา เวลาโกรธก็ปากจัดมากเช่นกัน ควบคุมอารมณ์ไม่อยู่ อย่างตอนที่ขุนช้างมาขอนางพิม นางพิมก็แกล้งเรียกบ่าวที่หัวล้านมาแล้วก็ด่าว่า

อ้ายเจ้าชู้ลอมปอมกระหม่อมบาง               ลอยชายลากหางเที่ยวเกี้ยวหมา

ชิชะแป้งจันทน์น้ำมันทา                           หย่งหน้าสองแคมเหมือนหางเปีย

หมาจะเกิดชิงหมาเกิด                              มึงไปตายเสียเถิดไอ้ห้าเบี้ย

หน้าตาเช่นนี้จะมีเมีย                                อ้ายมะม่วงหมาเลียไม่เจียมใจ

จากเหตุการณ์นี้ ทำให้แม่ตีนางพิมฯ จนเลือดออก จะเห็นว่านางศรีประจันก็อารมณ์แรง นางพิมฯ ก็ว่าแม่กลับด้วย ทำให้แม่บังคับให้นางแต่งกับขุนช้าง แม้ว่าแม่จะรัก เลี้ยงสั่งสอนมาดี แต่พอไม่ได้ดั่งใจก็ใช้อารมณ์นำ ในอีกแง่ก็น่าเห็นใจนางพิมฯ ที่ไม่มีโอกาสเลือกทางเดินชีวิตของตัวเอง เพราะพอแต่งงานกับขุนแผนได้ไม่นาน ขุนช้างก็ทำอุบายลวงว่าขุนแผนตาย ก็ถูกบังคับให้แต่งกับขุนช้าง พอขุนแผนกลับมาก็มาลักตัวนางไป และเมื่อพระพันวษาบอกให้เลือกว่าจะอยู่กับใคร นางก็เลือกไม่ได้ เพราะคนหนึ่งก็รัก คนหนึ่งก็ดูแลตัวเองดี สุดท้ายจึงถูกสั่งประหารชีวิต เนื่องจากให้โอกาสเลือกแล้วแต่ก็เลือกไม่ได้

เห็นไหมคะว่า การเลี้ยงดูของแม่ตั้งแต่ยังเล็ก มีผลต่อบุคลิกภาพ การคิด การดำเนินชีวิตของคนคนหนึ่งมากแค่ไหน ทั้ง ๆ ที่วรรณคดีเรื่องนี้ สืบความได้ว่า มีมาตั้งแต่สมัยอยุธยา (๕๐๐ ปีก่อน) แม้จะมีการแต่งเสริม เพิ่มเติมมาเรื่อย ๆ ก็ตาม แต่ก็เป็นการยืนยันได้ว่า ผลการเลี้ยงดูตั้งแต่เล็กเป็นพื้นฐานไปตลอดชีวิต

ผู้ดำเนินรายการ:  รัศมี มณีนิล

บรรณาธิการ:  นันทิญา จิตตโสภาวดี

กองบรรณาธิการ: นมิดา แพ่งสภา, ปัณณธร ใสแสง, รุจา สุขพัฒน์, นีรชา คัมภิรานนท์, สุสมา สุขพัฒน์

ศิลปกรรม:  ฐานิสร์  ริ้วสุวรรณ, เอกชัย เธียรสรรชัย
นักออกแบบเสียง:  ธัญธนวรัท  ชนกชัด

ฝ่ายผลิต: ชลธิศ กรดี

ที่ปรึกษา:  วันชัย  บุญประชา, ดร.สรวงมณฑ์ สิทธิสมาน

สนับสนุนโดย  สำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.)